Τι είναι ο Καρκίνος;

Όροι που επεξηγούνται:

Καρκίνος – γονίδιο – ετυμολογία - καρκινογένεση – ογκογονίδιο – καταστολείς ογκογονιδίων - εξαλλαγή – μετάσταση – καλοήθης όγκος – κακοήθης όγκος – νεοπλασία – νεόπλασμα – καρκίνωμα – σάρκωμα

Ορισμός

Στην ιατρική ορολογία, ο Καρκίνος είναι η νόσος που προκαλείται από άναρχο και αφύσικο πολλαπλασιασμό παθολογικών κυττάρων στους ιστούς του σώματος, που, συνακόλουθα, προκαλούν το σχηματισμό κακοήθων όγκων στον οργανισμό. Ουσιαστικά, ο καρκίνος αποτελεί κυτταρική νόσο.

Καρκινογένεση

Τα κύτταρα αποτελούν το κύριο δομικό στοιχείο κάθε οργανισμού. Στα αρχικά στάδια της ζωής του, ένας οργανισμός φροντίζει να πολλαπλασιάζει τα υπάρχοντα κύτταρά του και να σχηματίζει με τα νέα όλους τους απαραίτητους για τη λειτουργικότητά του ιστούς. Εύλογα, λοιπόν, παρατηρείται μεγαλύτερη παραγωγή κυττάρων ως την ενηλικίωση ενός ανθρώπου, ενώ, στη συνέχεια, ο οργανισμός φροντίζει να παράγει νέα κύτταρα κυρίως για να αντικαθιστά φθαρμένους ιστούς ή για να επουλώνει τραυματισμούς. Ωστόσο, πώς ρυθμίζει ο οργανισμός την παραγωγή των κυττάρων, τον αριθμό που είναι αναγκαίος, το είδος τους κτλ.;

Ένας ανθρώπινος οργανισμός αναπτύσσεται βάσει συγκεκριμένων βιολογικών οδηγιών. Το σύνολο των οδηγιών αυτών είναι κωδικοποιημένο σε έναν τύπο βιολογικού μακρομορίου που ονομάζεται δεσοξυριβοζονουκλεϊνικό οξύ, γνωστό και από το αρκτικόλεξο DNA. Το DNA αποτελείται από μια αλυσίδα νουκλεοτιδίων (σύνθετων οργανικών μορίων) των οποίων η δομή και η θέση καθορίζει το πώς θα σχηματιστούν οι ιστοί του ανθρώπινου σώματος. Κάθε τμήμα αυτής της βιολογικής αλυσίδας που αφορά ένα συγκεκριμένο δομικό χαρακτηριστικό του οργανισμού ονομάζεται γονίδιο. Υπάρχει, λόγου χάρη, γονίδιο για το χρώμα των ματιών, το ύψος, την τριχόπτωση και ούτω καθεξής. Τα γονίδια, όταν ενεργοποιούνται, προκαλούν αντίστοιχες διεργασίες στο σώμα.

Δυστυχώς, το DNA μπορεί να υποστεί βλάβη, οπότε ένα ή περισσότερα από τα γονίδιά του αλλοιώνονται, με αποτέλεσμα, όταν και αν ενεργοποιηθούν, να προκαλούν μη φυσιολογικές, παθογόνους διεργασίες. Το πώς προκύπτουν οι βλάβες αυτές είναι ένα εξαιρετικής σημασίας ζήτημα, στο οποίο δεν υπάρχει λόγος να εμβαθύνουμε περαιτέρω εδώ. Αρκεί να αναφέρουμε πως περιβαλλοντικοί παράγοντες και συνήθειες, όπως το κάπνισμα, η διατροφή ή η υπερβολική έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία μπορούν να προκαλέσουν βλάβες αυτού του είδους. Ορισμένες, μάλιστα, από τις βλάβες αυτές μπορούν να κληροδοτηθούν και στους απογόνους ενός ανθρώπου.

Ο οργανισμός έχει τη δυνατότητα να επιδιορθώσει εκάστοτε βλάβες αυτού του είδους, ή και να απορρίψει (καταστρέψει) παθολογικά κύτταρα, αλλά δεν επιτυγχάνει πάντοτε και σε πλήρη βαθμό σε αυτή του την αποστολή. Όταν ένα γονίδιο, λόγω βλάβης, προκαλεί τη γένεση καρκινικών κυττάρων και το σχηματισμό κακοήθων όγκων, τότε λέγεται πως έχει υποστεί εξαλλαγή, και έχει μετατραπεί σε ογκογονίδιο. Ο οργανισμός διαθέτει γονίδια ικανά να καταστείλουν τη δράση των ογκογονιδίων. Όταν, όμως, για κάποιο λόγο τα γονίδια αυτά – που ονομάζονται καταστολείς ογκογονιδίων - δυσλειτουργούν, ή έχουν καταστραφεί ή αδρανοποιηθεί, τότε ξεκινά η διαδικασία της καρκινογένεσης. Το κύτταρο που περιέχει το ογκογονίδιο θα αρχίσει να δημιουργεί αντίγραφα του εαυτού του, τα οποία, με τη σειρά τους, θα συνεχίσουν να πολλαπλασιάζονται ανεξέλεγκτα, σχηματίζοντας κακοήθη όγκο που τροφοδοτείται από δικό του δίκτυο αιμοφόρων αγγείων. Τα κύτταρα αυτά είναι ουσιαστικά άχρηστα για τον οργανισμό, καθώς δεν αντικαθιστούν φθαρμένους ή κατεστραμμένους ιστούς. Δυστυχώς, όμως, εκτός από άχρηστα είναι και επιβλαβή.

Αξίζει να σημειωθεί πως η εμφάνιση καρκίνου είναι μια εξαιρετικά σύνθετη και περίπλοκη διαδικασία, την οποία, σε πολλές περιπτώσεις, δεν έχουν ακόμη καταφέρει να αποσαφηνίσουν πλήρως οι επιστήμονες. Εκτός των γονιδιακών βλαβών (μεταλλάξεις, μεταθέσεις τμημάτων του DNA, απώλεια μέρους του DNA, απώλεια, βλάβη ή αδρανοποίηση των καταστολέων ογκογονιδίων) και των ογκογονιδίων, στη γένεση και την ανάπτυξη της νόσου θα παίξουν ρόλο και άλλοι παράγοντες, η συνισταμένη των οποίων προκαλεί σταδιακά την καρκινογένεση. Δεν είναι τυχαίο πως ο καρκίνος προσβάλλει κυρίως ενήλικες ηλικίας 55 – 75 χρονών.

Έχουν προσδιοριστεί περισσότερες από διακόσιες παραλλαγές της νόσου, άλλα όλες χαρακτηρίζονται από δυσλειτουργική και ανεξέλεγκτη αύξηση ανώμαλων κυττάρων. Όπως έχει ήδη αναφερθεί, ο καρκίνος δεν πρέπει να συγχέεται με το φυσιολογικό πολλαπλασιασμό των κυττάρων, τον οποίο προκαλεί το σώμα για να αναπλάσει κατεστραμμένους ή φθαρμένους ιστούς, ούτε με την υπερπλασία, κατά την οποία ο οργανισμός σχηματίζει φυσιολογικούς, λειτουργικούς ιστούς. Το σώμα πάσχει από καρκίνο όταν παθογόνα κύτταρα σχηματίζουν μία συγκεκριμένη κατηγορία όγκων.

Όγκος ονομάζεται μια κυτταρική συσσωμάτωση, δηλαδή μια συγκέντρωση κυττάρων που πολλαπλασιάστηκαν αφύσικα. Οι όγκοι διακρίνονται σε δύο κατηγορίες:

1. Καλοήθεις όγκοι.

Οι όγκοι αυτοί σχηματίζονται από πολλαπλασιαζόμενα κύτταρα εξαιτίας κάποιου ερεθισμού, φαινόμενο που ονομάζεται καλοήθης νεοπλασία. Ωστόσο, όταν ο ερεθισμός αυτός πάψει να υφίσταται, η νεοπλασία διακόπτεται, ο όγκος δεν αναπτύσσεται περαιτέρω, δεν καταστρέφει περιβάλλοντες υγιείς ιστούς (μολονότι μπορεί να ασκήσει βλαπτική επίδραση πάνω τους) και δεν προκαλεί το σχηματισμό νέων όγκων σε άλλα σημεία του σώματος. Παράλληλα, όταν ένας καλοήθης όγκος αφαιρείται από την περιοχή του οργανισμού στην οποία αναπτύχθηκε, δεν παρατηρείται εκ νέου ανάπτυξή του. Οι καλοήθεις όγκοι σπάνια προκαλούν σοβαρά προβλήματα σε έναν οργανισμό, και συνήθως αντιμετωπίζονται εύκολα.

1. Κακοήθεις όγκοι – Νεοπλάσματα.

Οι όγκοι που χαρακτηρίζονται κακοήθεις είναι γνωστοί και ως νεοπλάσματα. Σχηματίζονται με τρόπο παρόμοιο με τους καλοήθεις όγκους, αλλά λειτουργούν εντελώς διαφορετικά. Τα πολλαπλασιαζόμενα κύτταρα φέρουν μια παθογένεια που προκαλεί τη συνεχή και άναρχη αύξησή τους. Η κακοήθης νεοπλασία - η διαδικασία του άναρχου πολλαπλασιασμού των κυττάρων που καταλήγει σε σχηματισμό νέων ιστών – εξακολουθεί να δρα, ακόμη και όταν ο αρχικός όγκος αφαιρεθεί από το σώμα, σχηματίζοντας στη θέση του ένα καινούργιο. Ταυτόχρονα, επιδρά καταστροφικά στους γειτνιάζοντες ιστούς, στους οποίους εισβάλει (διαδικασία που ονομάζεται διήθηση) και έχει τη δυνατότητα σχηματισμού νέων όγκων σε άλλα σημεία του σώματος, όταν καρκινικά κύτταρα, αφού αποσπαστούν από τον πρωτογενή όγκο, μετακινούνται μέσω του αίματος ή της λέμφου στο υπόλοιπο σώμα. Η διαδικασία αυτή ονομάζεται μετάσταση (μετεγκατάσταση, δηλαδή, των καρκινικών κυττάρων). Οι κακοήθεις όγκοι, οι οποίοι χαρακτηρίζονται, ανάλογα με το είδος τους, ως καρκινώματα ή σαρκώματα, είναι εν δυνάμει θανατηφόροι, ειδικά αν δεν διαγνωστούν έγκαιρα.

Όταν, λοιπόν, παρατηρείται σε έναν οργανισμό η ανάπτυξη παθολογικών κυττάρων που προκαλούν το σχηματισμό κακοήθων όγκων, τότε αναφερόμαστε σε αυτόν ως καρκινοπαθή. Μια επισήμανση, ωστόσο, είναι απαραίτητη: δεν σχηματίζουν όλα τα είδη καρκίνου όγκους. Περιώνυμο παράδειγμα η λευχαιμία, ένας τύπος καρκίνου του αίματος κατά τον οποίο τα καρκινικά κύτταρα μετακινούνται διαρκώς στο σώμα μέσω του κυκλοφοριακού συστήματος. Συνεπώς, βασικό κριτήριο για τη διάγνωση καρκίνου δεν είναι η ύπαρξη κακοήθων όγκων, αλλά το είδος της παθογένειας που προκαλεί το πολλαπλασιασμό των κυττάρων.

Μορφές Καρκίνου – Στατιστικά στοιχεία

Όπως έχει ήδη αναφερθεί, έχουν προσδιοριστεί περισσότερα από διακόσιες διακριτές μορφές καρκίνου, οι οποίες συχνά χαρακτηρίζονται από σημαντικές διαφορές στην ανάπτυξη, τη λειτουργία και τη βλαπτική τους επίδραση σε έναν οργανισμό.

Η επονομασία τους βασίζεται συνήθως στο όργανο ή την περιοχή του σώματος την οποία πλήττουν - όπως «καρκίνος του μαστού», «καρκίνος του πνεύμονα» κτλ - ή στο όνομα του επιστήμονα που τους μελέτησε για πρώτη φορά - όπως, λ. χ., «καρκίνος του Brenner». Δεν είναι, επίσης, σπάνιες οι περιπτώσεις στις οποίες ένα είδος καρκίνου χαρακτηρίζεται από δύο ή και τρεις διαφορετικές ονομασίες. Σημειωτέον, πως πολλά είδη καρκίνου διακρίνονται σε επιμέρους υποείδη, τα οποία φέρουν και τις ιδιαίτερες ονομασίες τους.

Τέλος, όταν ένας καρκίνος υποστεί μετάσταση, σχηματίζοντας σε άλλο σημείο του σώματος νέο όγκο, τότε και ο δευτερογενής όγκος διατηρεί την ονομασία του πρώτου, ανεξάρτητα από το που εδράζεται. Για παράδειγμα, αν καρκινικά κύτταρα προερχόμενα από όγκο του νεφρού σχηματίσουν νέο όγκο στο πάγκρεας, τότε και εκείνος επονομάζεται καρκίνος του νεφρού.

Εξαιτίας της ποικιλομορφίας των ειδών του καρκίνου, και των πολυάριθμων διακριτών γνωρισμάτων των διαδικασιών ανάπτυξης και λειτουργίας των, δεν είναι δυνατή η ιατρική τους αντιμετώπιση με μία συγκεκριμένη θεραπευτική προσέγγιση. Αντίθετα, ο κάθε τύπος αντιμετωπίζεται με διαφορετική αγωγή, η οποία μάλιστα θα παραλλαχτεί για να εξυπηρετήσει τις ιδιαίτερες ανάγκες του κάθε ασθενή, που καθορίζονται από την ηλικία, το βάρος, το φύλο και άλλους συγγενείς παράγοντες.

Σύμφωνα με τη Διεθνή Έκθεση για τον Καρκίνο που παρουσιάστηκε στη Γενεύη της Ελβετίας τον Απρίλιο του 2003 από την IARC (International Agency for Research on Cancer), οι θάνατοι εξαιτίας καρκινικών νοσημάτων αποτελούσαν το 12% όλων των θανάτων για το 2000 παγκοσμίως, ενώ για κάποιες χώρες, το αντίστοιχο ποσοστό ανερχόταν στο 25%. Η ίδια έκθεση υπολογίζει πως περίπου 5,3 εκατομμύρια άνδρες και 4,7 εκατομμύρια γυναίκες διαγνώστηκαν με καρκινικά νοσήματα, και 6,2 εκατομμύρια έχασαν τη ζωή τους εντός του 2000. Μολονότι οι αναπτυσσόμενες χώρες πλήττονται ιδιαίτερα, λόγω των συνθηκών κακής υγιεινής, της ανεπαρκούς διαγνωστικής τεχνολογίας και της ελλιπούς ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, τα συμπεράσματα της έκθεσης καταδεικνύουν πως ο καρκίνος αποτελεί εξίσου σοβαρό πρόβλημα και για τις αναπτυγμένες χώρες, που χαρακτηρίζονται από κακές διατροφικές και άλλες συνήθειες. Οι συμμετέχοντες επιστήμονες υπολόγισαν μάλιστα πως το 2020, περίπου 15 εκατομμύρια νέα κρούσματα θα κάνουν την εμφάνισή τους, μια αύξηση περίπου 15% επί των ποσοστών του 2000.

Τα πιο κοινά είδη καρκίνου παγκοσμίως είναι τα ακόλουθα (βάσει της έκθεσης της IARC το 2003):

Τύπος	Νέα κρούσματα ανά έτος (κατά προσέγγιση)
Καρκίνος του πνεύμονα	1.200.000
Καρκίνος του μαστού	1.000.000
Καρκίνος του παχέως εντέρου	940.000
Καρκίνος του Στόμαχος	870.000
Καρκίνος του ήπατος	560.000
Καρκίνος του τραχήλου της μήτρας	470.000
Καρκίνος του οισοφάγου	410.000
Καρκίνος των περιοχών της κεφαλής και του λαιμού (στοματική κοιλότητα, σιελογόνοι αδένες, ρινικές κοιλότητες, λάρυγγας, κτλ.)	390.000
Καρκίνος της ουροδόχου κύστης	330.000
Κακοήθη μη Hodgkin λεμφώματα	290.000
Λευχαιμία	250.000
Καρκίνος του προστάτη και των όρχεων	250.000
Καρκίνος του παγκρέατος	216.000
Καρκίνος των ωοθηκών	190.000
Καρκίνος του ενδομητρίου	188.000
Καρκίνος του νευρικού συστήματος	175.000
Καρκίνος του δέρματος	133.000
Καρκίνος του θυρεοειδούς	123.000
Καρκίνος του φάρυγγα	65.000
Νόσος του Hodgkin	62.000

Ανεξάρτητα από τη συχνότητά τους, τα πιο θανατηφόρα είδη καρκίνου, μέχρι στιγμής, είναι:

• Καρκίνος του πνεύμονα, με ποσοστό 17, 8% επί του συνόλου των θανάτων από καρκίνο.
• Καρκίνος του στόμαχος, με ποσοστό 10,4%.
• Καρκίνος του ήπατος, με ποσοστό 8,8%.

Προέλευση του όρου - ετυμολογία
Η ασθένεια αυτή έλαβε την επονομασία της ήδη κατά τους αρχαίους χρόνους, οπότε και τη συναντούμε σε ιπποκρατικές πραγματείες καθώς και μεταγενέστερα ιατρικά κείμενα. Η άκρως ενδιαφέρουσα έρευνα γύρω από την ετυμολογία του όρου μας οδηγεί στην ινδοευρωπαϊκή ρίζα kar – kar που περιγράφει τη σκληρή επιφάνεια ενός αντικειμένου. Ένα παράγωγο της ρίζας αυτής χρησιμοποιήθηκε για τον προσδιορισμό ενός ζωικού οργανισμού με ιδιαίτερα σκληρό περίβλημα, του κάβουρα, ο οποίος στην αρχαιότητα ήταν γνωστός ως καρκίνος. Καθώς οι γιατροί της προχριστιανικής εποχής περιέγραφαν τους πρώτους υπό παρατήρηση καρκινικούς όγκους, τους παρομοίωσαν με τον κάβουρα, που χαρακτηρίζεται εμφανισιακά από μία κεντρική σωματική μάζα που απολήγει σε πολλαπλά άκρα. Γι’ αυτό και ονόμασαν τους όγκους αυτούς καρκίνους.

---

http://www.karkinos24.gr/index.php/giatonkarkino