25 χρόνια σε τροχιά γύρω από τη Γη

Χαμπλ: το διαστημικό τηλεσκόπιο, που γιόρτασε 25 χρόνια ζωής. Ωστόσο η εκτόξευσή του είχε συνδεθεί με ένα τραγικό λάθος που λίγο έλειψε να καταδικάσει το πολυδάπανο πρόγραμμα της NASA και της ESA σε αποτυχία.

ΣΑΚΗΣ ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ

Τον Ιούλιο του 1994 το «μάτι» του Χαμπλ ήταν στραμμένο στον Δία και περίμενε τη μεγαλειώδη βουτιά του κομήτη Shoemaker–Levy 9 στην ατμόσφαιρα του μεγαλύτερου πλανήτη του ηλιακού μας συστήματος. Οι εντυπωσιακές φωτογραφίες υψηλής ευκρίνειας από την είσοδο του κομήτη και τα περίφημα «σημάδια» της σύγκρουσης των θραυσμάτων στην επιφάνεια του Δία έδωσαν στους επιστήμονες πρωτόγνωρα στοιχεία για την ατμόσφαιρα του γιγαντιαίου πλανήτη. Παράλληλα, όμως, χάρισαν και την πρώτη δικαίωση για το νεότευκτο τότε διαστημικό τηλεσκόπιο, που γιόρτασε 25 χρόνια ζωής πριν από λίγες ημέρες, καθώς η εκτόξευσή του συνδέθηκε με ένα τραγικό λάθος που λίγο έλειψε να καταδικάσει το πολυδάπανο πρόγραμμα της NASA και της ESA σε αποτυχία.

Η αρχή του Χαμπλ ήταν δύσκολη, αλλά η πορεία του ξεπέρασε κάθε προσδοκία, όπως λέει στην «Κ» η Αντονέλα Νότα, Project Scientist και Mission Manager του Hubble Space Telescope και αναπληρώτρια διευθύντρια του Space Telescope Science Institute της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Διαστήματος (ESA).

Μετά την εκτόξευσή του, το 1990, οι επιστήμονες διαπίστωσαν ότι ένα λάθος στην κατασκευή του κυρίως φακού (διαμέτρου 2,4 μέτρων) είχε ως αποτέλεσμα οι εικόνες που έστελνε το Χαμπλ να βγαίνουν θολές. Η διόρθωση που έγινε με την εγκατάσταση επιπλέον φακών «μυωπίας» του επέτρεψε να «βλέπει» σχεδόν μέχρι την άκρη του σύμπαντος.

«Πολλές από τις ανακαλύψεις του τηλεσκοπίου δεν υπήρχαν καν στο σχέδιο της αποστολής του. Πριν από το Χαμπλ οι επιστήμονες δεν γνώριζαν την ηλικία του σύμπαντος, δεν είχαν μελετήσει τους εξωηλιακούς πλανήτες και δεν είχαν παρατηρήσει ποτέ κάποιον από τους “αρχαίους” γαλαξίες», τονίζει η κ. Νότα.

Ανάμεσα στις «επιτυχίες» του τηλεσκοπίου συμπεριλαμβάνονται οι παρατηρήσεις για τις μαύρες τρύπες, τη «σκοτεινή» ύλη και ενέργεια και η έρευνα για τη ζωή και τον θάνατο των αστεριών. Το Χαμπλ συνέβαλε επίσης στη μελέτη του ρυθμού διαστολής του σύμπαντος, κάτι που οδήγησε στην απονομή του βραβείου Νομπέλ Φυσικής το 2011 σε τρεις αστρονόμους που ανακάλυψαν ότι τελικά το σύμπαν διαστέλλεται με πολύ μεγάλη ταχύτητα.



Το Χαμπλ είναι αρκετά δημοφιλές στη σύγχρονη κουλτούρα, κυρίως μέσα από τις εντυπωσιακές εικόνες του που συχνά πρωταγωνιστούν σε εξώφυλλα περιοδικών, βιβλία και ηλεκτρονικά παιχνίδια. «Η ιστορία και οι εικόνες του Χαμπλ έχουν εμπνεύσει μια ολόκληρη γενιά ανθρώπων και έχουν διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της αστρονομίας, στην εκπαίδευση και την ευαισθητοποίηση του κοινού», σημειώνει η Αντονέλα Νότα. Η ίδια έχει παρακολουθήσει την πορεία του τηλεσκοπίου από την αρχή του και εκτιμά πως έχει τουλάχιστον ακόμη μία πενταετία ζωής στο Διάστημα. Στο τελευταίο μεγάλο «σέρβις» του 2009 το τηλεσκόπιο εξοπλίστηκε με νέες κάμερες και φασματογράφους και έτσι στέλνει φωτογραφίες μεγαλύτερης ευκρίνειας.

«Είναι δύσκολο να υπολογίσουμε ακριβώς πόσα χρόνια ζωής έχουν απομείνει στο Χαμπλ. Μέχρι τώρα έχει ξεπεράσει όλες τις προσδοκίες μας και οι επιστήμονες ήταν πολύ εφευρετικοί στους τρόπους που έβρισκαν για να παρατείνουν τη ζωή του. Εκτός κάποιου απρόοπτου καταστροφικού συμβάντος, δεν βλέπω γιατί να μη συνεχίσει να λειτουργεί για αρκετά χρόνια ακόμη. Ελπίζω να γιορτάσουμε την 30ή επέτειο του Χαμπλ, αυτό θα ήταν υπέροχο», λέει.

Ο νέος γείτονας

Το Χαμπλ βρίσκεται 550 χιλιόμετρα πάνω από την επιφάνεια της Γης, χρειάζεται περίπου 97 λεπτά για να διαγράψει μία πλήρη τροχιά και έχει «ταξιδέψει» συνολικά 6 δισεκατομμύρια χιλιόμετρα, περίπου 2 δισεκατομμύρια παραπάνω από την απόσταση που χωρίζει τη Γη από τον πλανήτη Ποσειδώνα, τον τελευταίο μεγάλο πλανήτη του ηλιακού μας συστήματος.

Το 2018 θα υποδεχθεί το νέο διαστημικό τηλεσκόπιο James Web, το οποίο θα καλύψει τα «κενά» του Χαμπλ στην παρατήρηση του υπέρυθρου φωτός. Με αυτόν τον τρόπο οι επιστήμονες θα «βλέπουν» μέσα από σκόνη και νέφη αερίων για να μελετούν τον σχηματισμό των αστεριών. Το νέο τηλεσκόπιο θα τους δώσει ακόμη τη δυνατότητα να εξετάσουν αντικείμενα του Διαστήματος που βρίσκονται σε πολύ μεγάλες αποστάσεις, συνεισφέροντας έτσι στη μελέτη των θεωριών γύρω από τη δημιουργία του σύμπαντος.

Οταν έρθει η ώρα της επιστροφής, μας εξηγεί η κ. Νότα, το Χαμπλ δεν θα αφεθεί να «καεί» στην ατμόσφαιρα λόγω του μεγάλου μεγέθους του, αλλά θα επανέλθει στη Γη με ελεγχόμενο και ασφαλή τρόπο.

Ο άνθρωπος πίσω από το Χαμπλ

Το 1914, τη χρονιά που ο Αγγλος συνθέτης Γκούσταβ Χολστ ξεκίνησε να γράφει τους «Πλανήτες», ίσως την πιο διάσημη «διαστημική» μουσική σουίτα (ορμώμενος όμως από την αγάπη του για την αστρολογία), ένας δάσκαλος, απόφοιτος Νομικής, στην πόλη Ολμπανι των ΗΠΑ, πήρε μια απόφαση που έμελλε να διαμορφώσει τις μελλοντικές θεωρίες για την κατανόηση σύμπαντος. Ηταν ο Εντουιν Χαμπλ, ο οποίος αποφάσισε να γυρίσει στα πανεπιστημιακά έδρανα και να αφιερωθεί στην Αστρονομία. Ο Χαμπλ, υπηρετώντας παράλληλα στους δύο παγκόσμιους πολέμους, ανέτρεψε τις θεωρίες της εποχής για το μέγεθος του σύμπαντος που έθεταν ως όριο τον Milky Way, τον δικό μας γαλαξία, ενώ άνοιξε τον δρόμο για τη σύγχρονη κοσμολογία με τον νόμο του Χαμπλ, που αποδεικνύει ότι το σύμπαν διαστέλλεται. Πέθανε το 1953, πικραμένος όμως διότι ποτέ δεν του απονεμήθηκε το βραβείο Νομπέλ Φυσικής. Η Ακαδημία συμπεριέλαβε την Αστρονομία στην κατηγορία της Φυσικής λίγο μετά τον θάνατό του.

http://www.kathimerini.gr/816237/article/epikairothta/episthmh/25-xronia-se-troxia-gyrw-apo-th-gh