Τα βιολογικά θεμέλια μιας καλής φιλίας

Για μερικά ζώα, η προσωπική υγιεινή δεν είναι ο μόνος στόχος της μέρας και πολλές φορές θα αφιερώσουν επιπλέον χρόνο για να περιποιηθούν άλλα μέλη της ομάδας τους. Αυτό ονομάζεται κοινωνική περιποίηση και είναι ένα είδος καλλωπισμού που επιτρέπει στα ζώα να συνδεθούν και να οικοδομήσουν σχέσεις. Ποια είναι τα οφέλη αυτής της συνεργασίας και ποιος ο μηχανισμός που τη διέπει?


Τα Πρωτεύοντα όπως και κάποια άλλα ζώα, συνηθίζουν να πραγματοποιούν αλλοπεριποίηση (κοινωνική περιποίηση). Η αλλοπεριποίηση είναι η διαδικασία όπου ένα άτομο, μέλος μιας ομάδας, πραγματοποιεί καθαρισμό (από βρωμιές, νεκρά κύτταρα δέρματος, κομμάτια φύλλων, αλλά και παράσιτα όπως ψείρες, τσιμπούρια και ψύλλους) σε ένα άλλο άτομο, με το οποίο συνήθως τους συνδέει ένας δεσμός συγγένειας ή φιλίας. Έχει παρατηρηθεί ότι οι σχέσεις που σχηματίζονται κατά τη διάρκεια της κοινωνικής περιποίησης είναι μακράς διαρκείας, όπως και η σχέση που έχουμε με τους γονείς μας, με τον καλύτερό μας φίλο ή με το σύντροφό μας (Dunbar, 2010).

Η κοινωνική περιποίηση περιλαμβάνει καθάρισμα, απαλά χάδια, ξύσιμο και μασάζ. Οι αμύελες (χωρίς μυελίνη) νευρικές ίνες που ανήκουν στην ομάδα C ενεργοποιούνται με τη διαδικασία της αλλοπεριποίησης και δημιουργούν μια ευχάριστη αίσθηση μέσω του μεταιχμιακού συστήματος και του μετωποκογχικού φλοιού. Μερικές φορές ο καλλωπισμός μπορεί να είναι αρκετά σκληρός, όπως ένα δυνατό μασάζ που στην αρχή είναι επώδυνο και σταδιακά γίνεται πιο ευχάριστο. Τι ευθύνεται για αυτή την αλλαγή; Τα χάδια και το ξύσιμο οδηγούν στην απελευθέρωση των ενδορφίνων - μια από τις 3 κύριες ομάδες ενδογενών οπιοειδών που έχουν αγχολυτική και αναλγητική δράση για τον οργανισμό. Σε μελέτες με ζώα που έλαβαν αναστολείς ενδορφίνων, ο χρόνος της κοινωνικής περιποίησης αυξήθηκε δραματικά, λες και τα ζώα δεν ήταν σε θέση να νιώσουν αρκετή ευχαρίστηση. Μια άλλη ομάδα ζώων που έλαβε ενδορφίνες ενήργησε σαν να ήταν ικανοποιημένη και δεν έδειξε κανένα ενδιαφέρον στο να δώσει ή να λάβει «μασάζ» (Keverne et al., 1989; Martel et al., 1995; Graves et al., 2002). Αυτά τα πειράματα δείχνουν ότι οι ενδορφίνες είναι το κλειδί για την παρακίνηση ότι τα πρωτεύοντα θηλαστικά πρέπει να καλλωπίσουν το ένα το άλλο.

Ο κοινωνικός καλλωπισμός θεωρείται ότι παίζει σημαντικό ρόλο στη δημιουργία σχέσεων καθώς και την εκβάθυνσή τους μεταξύ ατόμων μιας κοινωνίας, ενώ συχνά παρατηρείται ότι μετά από μονομαχίες δύο ατόμων, αυτά αλλοπεριποιούνται στα πλαίσια της συμφιλίωσης. Η κοινωνική περιποίηση μπορεί να είναι ένα είδος εξαγοράς του ατόμου για ζευγάρωμα (σεξουαλικού ενδιαφέροντος), μια επένδυση για την μακροχρόνια επιβίωση των απογόνων (γονικού ενδιαφέροντος) ή μια πράξη συνεταιριστικής συμπεριφοράς μεταξύ φίλων (αμοιβαίος αλτρουισμός). Τα ποικίλα οφέλη που μπορεί να έχει ένα «εγωιστικό άτομο» από την ομαδική ζωή, συνιστούν ένα μακρύ κατάλογο και σχετίζονται άμεσα με την προσπάθεια των ζώων για επιβίωση (Dawkins, 1976). Παρ' όλα αυτά, για τα μέλη μιας ομάδας που διατηρούν σχέσεις συνεργασίας, η κοινωνική περιποίηση μεταξύ μη-συγγενών και ατόμων του ίδιου φύλου, παραμένει ασαφής ως προς τον ορμονικό μηχανισμό της.

Η ομάδα Σόνσο στο Δάσος Budongo της Ουγκάντας: δύο αρσενικοί χιμπατζήδες αλλοπεριποιούνται, μια οικεία συμπεριφορά που βασίζεται στην εμπιστοσύνη.

Μια ομάδα ερευνητών από το τμήμα Εξελικτικής Ανθρωπολογίας του Max Planck Institute στη Λιψία, έδειξε ότι εκτός από τις ενδορφίνες, η οξυτοκίνη εμπλέκεται επίσης στο σχηματισμό των κοινωνικών δεσμών κατά τη διάρκεια της αμοιβαίας περιποίησης. Σε αυτή τη μελέτη, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι τα επίπεδα της οξυτοκίνης ήταν υψηλότερα σε χιμπατζήδες που έλαβαν περιποίηση από έναν «φίλο» απ’ότι έναν «μη φίλο», με τον οποίο δεν μοιράζονταν μια σχέση συνεργασίας. Είναι ενδιαφέρον επίσης, ότι αυτά τα επίπεδα οξυτοκίνης ήταν εξίσου υψηλά μετά την περιποίηση από συγγενικά και μη συγγενικά μέλη, ανεξάρτητα του σεξουαλικού ενδιαφέροντος. Αυτό είναι ένα κεντρικό εύρημα, επειδή η οξυτοκίνη δεν είχε ποτέ εμπλακεί σε μη συγγενικές σχέσεις. Επιπλέον, η οξυτοκίνη είναι γνωστό ότι ενεργεί πάνω σε νευρικά συστήματα επιβράβευσης και κοινωνικής μνήμης. Έτσι αυτή η μελέτη δείχνει ότι η οξυτοκίνη διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στη διατήρηση των κοινωνικών σχέσεων πέραν των γενετικών δεσμών (Crockford et al., 2013)

                              Τι σημαίνει αυτό για εμάς τους ανθρώπους;

Είμαστε και εμείς κοινωνικά ζώα, διατηρούμε σχέσεις για μεγάλο χρονικό διάστημα και συμμετέχουμε καθημερινά σε διαδικασίες κοινωνικής περιποίησης. Ανταλλάσσουμε χειραψίες με γνωστούς, παίζουμε πάλη με τα αδέλφια μας και αγκαλιάζουμε τους φίλους μας ως ένδειξη αναγνώρισης. Αν και μπορεί να μην το συνειδητοποιούμε, αυτές οι μορφές κοινωνικής περιποίησης είναι θεμελιώδους σημασίας για την ικανότητά μας να συνδεθούμε με τους άλλους. Πιο πρόσφατα, η σύγχρονη εποχή μας επέτρεψε να αναπτύξουμε πλήρως μη φυσικές και μη γλωσσικές μορφές κοινωνικής περιποίησης. Για παράδειγμα το Facebook και το Twitter μας αφήνουν να κάνουμε «like», «poke», «tag», «tweet», ή «re-tweet» στους φίλους μας μέσω του διαδικτύου. Αυτή η μορφή επικοινωνίας μπορεί να μην περιλαμβάνει τη γλώσσα καθεαυτή, αλλά εξακολουθεί να διατηρεί παρόμοιες στρατηγικές κοινωνικού καλλωπισμού. Ανεξάρτητα από το πώς εμείς βιώνουμε την κοινωνική περιποίηση, είναι πολύ πιθανό ότι οι θεμελιώδεις μηχανισμοί των ενδορφινών και η οξυτοκίνη εργάζονται με ένα πολύ παρόμοιο τρόπο στο μυαλό μας, όπως σε ένα πρωτεύον ή ακόμη και σε έναν αρουραίο.

http://www.planitikos.gr/2013/12/blog-post_25.html