Τα κουνούπια

Ανατομία - Κύκλος ζωής - Συνήθειες

Το κουνούπι είναι ένα σχετικά μικρόσωμο έντομο (με μέσο όρο μήκους λίγο πάνω από 6mm και βάρος περί τα 2,5 milligrams), με δύο φτερά, επιμήκη και ελαστική κοιλιά και έξι μακριά πόδια που μοιάζουν εύθραυστα. Τρέφονται με νέκταρ ή γύρη από τη φύση, αλλά το θηλυκό χρειάζεται τουλάχιστον ένα γεύμα αίματος γιατί απαιτείται πρωτεϊνούχο φαγητό για να ωριμάσουν τα αβγά του. Για να τραφεί, τσιμπά το δέρμα του ανθρώπου και των ζώων. Όταν το θηλυκό κουνούπι πραγματοποιήσει ένα γεύμα αίματος, ωριμάζουν τα αβγά του (100-300) και τα τοποθετεί στην επιφάνεια στάσιμου νερού (αρκούν μόλις 2,5 εκατοστά νερού), όπου και εκκολάπτονται. Τα εκκολαπτόμενα αβγά, οι προνύμφες, τρέφονται με οργανικά κατάλοιπα, ενώ υπάρχουν είδη που τρέφονται και με άλλα κουνούπια ή μικρά έντομα. Όταν το κουνούπι ενηλικιωθεί, βγαίνει από τη ράχη της προνύμφης και χρησιμοποιεί το σώμα του για να επιπλεύσει στο νερό μέχρι να καταφέρει να πετάξει .

Τα κουνούπια μπορούν να ζήσουν σχεδόν σε οποιοδήποτε περιβάλλον, με εξαίρεση τις συνθήκες ακραίου κρύου καιρού. Η θερμοκρασία και η υγρασία του αέρα επηρεάζουν τη δραστηριότητα τους. Για αυτό το λόγο τα περισσότερα είδη κουνουπιών είναι πιο δραστήρια και τσιμπούν κατά τη δύση του ηλίου, τις νυχτερινές και τις πρώτες πρωινές ώρες. Υπάρχουν όμως και είδη κουνουπιών που τσιμπούν όλες τις ώρες. Το ενοχλητικό βούισμα που κάνουν όταν πετούν, προέρχεται από το συγχρονισμένο τους φτερούγισμα.

Το κεφάλι του κουνουπιού είναι εφοδιασμένο με αισθητήρες που τους βοηθούν να εντοπίσουν το θήραμα τους. Διαθέτουν δύο μεγάλα μάτια που καλύπτονται με μικροσκοπικούς φακούς, ικανά να ανιχνεύσουν την παραμικρή κίνηση. Επιπλέον, στην κορυφή του κεφαλιού τους διαθέτουν ocelli, απλά φωτοευαίσθητα μάτια που μπορούν να ανιχνεύσουν τις παραλλαγές στο φως. Οι κεραίες τους, μακριά φτερωτά όργανα που προεξέχουν από το κεφάλι τους, περιέχουν ευαίσθητους υποδοχείς που ανιχνεύουν το διοξείδιο του άνθρακα στην ανθρώπινη αναπνοή για πάνω από 50 μέτρα.

Καθώς δεν παρουσιάζουν αντίσταση στον άνεμο, μπορούν να μεταφερθούν σε πάρα πολύ μακρινές αποστάσεις.

Ανάμεσα στις κεραίες, ακριβώς στη μέση, βρίσκεται η οδοντωτή προβοσκίδα τους που διαθέτει έξι καρφίτσες στην άκρη της, η οποία χρησιμοποιείται για να τρυπάει το δέρμα και να ρουφάει το αίμα. Διαθέτει δύο σωλήνες, έναν που διοχετεύει το αιμολυτικό και αντιισταμινικό σάλιο του (που αναφέρεται και ως δηλητήριο), το οποίο περιέχει ένα ήπιο παυσίπονο που μουδιάζει την περιοχή και εμποδίζει το αίμα να πήξει, και έναν που ρουφάει το αίμα. Θα συνεχίσει να πίνει αίμα μέχρι να αισθανθεί πλήρες, οπότε θα αποσύρει την προβοσκίδα του και θα πετάξει μακριά. Συχνά το άτομο που έχει τσιμπηθεί δεν το αντιλαμβάνεται παρά μόνο όταν μία αλλεργική αντίδραση στο σάλιο του κουνουπιού φέρει φαγούρα, κοκκινίλα και πρήξιμο στο σημείο του τσιμπήματος, εξαιτίας της ισταμίνης που εκκρίνει ο οργανισμός (ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ 2012, MosquitoWorld n.d., Πάπυρος Larouse σ.903 2003).

Ποιους από εμάς προτιμάνε να τσιμπάνε τα κουνούπια

Τα κουνούπια επιλέγουν το στόχο τους μέσω ενός συνδυασμού οσμής, θερμότητας και οπτικών υποδείξεων και συνεχίζουν να αναζητούν το επόμενο γεύμα αίματος μέχρι να αισθανθούν πλήρη. Ερεθίζονται και προσελκύονται από την κίνηση, τη σωματική θερμότητα, την υγρασία και το διοξείδιο του άνθρακα που εκπέμπεται με την αναπνοή. Τα θηλυκά μπορούν να ζήσουν μέχρι και ένα μήνα και τρέφονται κάθε δύο με τρεις νύχτες κατά τη διάρκεια αυτού του διαστήματος.

Ορισμένα άτομα είναι περισσότερο ελκυστικά για τα κουνούπια και οι επιστήμονες ακόμα ερευνούν τον λόγο. Γνωρίζουν ήδη ότι οι γενετικοί παράγοντες διαδραματίζουν κατά 85% ρόλο στην επιδεκτικότητα των ανθρώπων στα τσιμπήματα των κουνουπιών. Τα κουνούπια εντοπίζουν το γεύμα τους πρωτίστως χρησιμοποιώντας τους αισθητήρες στις κεραίες τους, προκειμένου να εντοπίσουν το διοξείδιο του άνθρακα που εκπέμπεται με την αναπνοή. Το διοξείδιο του άνθρακα είναι ιδιαιτέρως ελκυστικό για τα κουνούπια και μπορούν να το ανιχνεύσουν από αποστάσεις άνω των 50 μέτρων. Μόλις πλησιάσει αρκετά αρχίζει και ανιχνεύει άλλες χημικές ουσίες που σηματοδοτούν την ύπαρξη ανθρώπου. Το ανθρώπινο δέρμα παράγει πάνω από 340 τέτοιες χημικές υπογραφές. Πιο μεγαλόσωμα άτομα εκπέμπουν περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα, για αυτό τα κουνούπια προτιμούν τους ενήλικες από τα μικρά παιδιά. Οι έγκυες γυναίκες επίσης τείνουν να προσελκύουν περισσότερο τα κουνούπια, λόγω της αυξημένης ποσότητας διοξειδίου του άνθρακα που εκπέμπουν από την αναπνοή τους.

Έρευνα που πραγματοποιήθηκε στο πανεπιστήμιο της Φλώρινα των Η.Π.Α., αποκαλύπτει ότι η ύπαρξη συγκεκριμένων χημικών ουσιών στον ανθρώπινο ιδρώτα κάνει ορισμένους ανθρώπους πιο ελκυστικούς στα κουνούπια. Όσοι έχουν υψηλές συγκεντρώσεις στεροειδών ή χοληστερόλης στην επιφάνεια του δέρματος ελκύουν πιο πολύ τα κουνούπια. Αυτό δεν συνεπάγεται απαραίτητα ότι τα θύματα είναι γενικά άτομα με αυξημένα επίπεδα χοληστερόλης, μπορεί απλά να είναι περισσότερο ικανοί στο να την μεταβολίζουν, με συνέπεια τα παράγωγα της να εκκρίνονται στην επιφάνεια του δέρματος. Επίσης, οι υπερβολικές εκκρίσεις κάποιων οξέων, όπως το ουρικό και το φυλλικό οξύ, πυροδοτούν την οσφρητική ικανότητα των κουνουπιών.
Τα φωτοευαίσθητα μάτια των κουνουπιών έλκονται από τα φώτα και τα φωτεινά χρώματα. Ελκυστικές για τα κουνούπια είναι και άλλες ουσίες, όπως τα αρώματα, οι κολόνιες και οι λοσιόν. Το σκούρο δέρμα, αντίθετα με την άποψη που επικρατεί, προσελκύει περισσότερο τα κουνούπια. Οι έντονες κινήσεις και η υψηλή θερμοκρασία προσελκύουν επίσης σε μεγάλο βαθμό τα κουνούπια, καθώς διαθέτουν θερμικούς αισθητήρες στις κεραίες τους και γύρω από το στόμα τους, που τους επιτρέπει να εντοπίζουν την θερμότητα που προέρχεται από θερμόαιμους φορείς (TO BHMA κόσμος 2010, health.in.gr 2011, MosquitoWorld n.d.).

Φυσικοί τρόποι προφύλαξης από τα κουνούπια

Ακολουθούν μερικές συμβουλές για φυσικούς τρόπους προφύλαξης από τα κουνούπια και τα ενοχλητικά τσιμπήματα τους (Κίττα 2011, MosquitoWorld n.d.):

• Αδειάστε οποιοδήποτε δοχείο βρίσκεται στο μπαλκόνι ή στην αυλή που περιέχει έστω και ελάχιστη ποσότητα νερού. Προσοχή στα πιατάκια που βρίσκονται κάτω από τις γλάστρες. Αν έχετε κατοικίδιο αλλάζετε καθημερινά το νερό στο πιατάκι του. Προσέξτε επίσης να μην υπάρχουν σημεία όπου μπορεί να λιμνάζει έστω και μικρή ποσότητα νερού (π.χ. λακκούβες)

• Κουρέψτε το γρασίδι και ψαλιδίστε τους θάμνους. Κατά τη διάρκεια της ημέρας τα κουνούπια αναπαύονται ανάμεσα σε υψηλό γρασίδι ή σε θάμνους, σε υγρό και σκιερό σημείο. Μαζεύετε επίσης τακτικά τα ξερά φύλλα, καθώς μπορεί να γεμίσουν με αρκετό νερό για να εκκολαφτούν τα αβγά τους, αλλά και να τους δώσει ένα σημείο ξεκούρασης.
• Ελέγξτε τα σιφώνια βροχής, καθώς συχνά βουλώνουν από φύλλα ή άλλα υπολείμματα με αποτέλεσμα το νερό να συγκεντρώνεται, προσφέροντας έτσι ένα μέρος για τα κουνούπια να γεννήσουν τα αβγά τους.
• Όταν ψήνετε στη σχάρα, ρίξτε λίγο φασκόμηλο ή δεντρολίβανο στα κάρβουνα για να απομακρύνετε τα κουνούπια.
• Χρησιμοποιήστε σήτες στις πόρτες και τα παράθυρα και κουνουπιέρες στα κρεβάτια.
• Η χρήση κλιματιστικού ή ανεμιστήρα, μειώνει σημαντικά τη δραστηριότητα των κουνουπιών. Οι ανεμιστήρες οροφής δυσχεραίνουν επιπλέον την προσέγγιση τους στο υποψήφιο θύμα.
• Βάλτε γλάστρες με βασιλικό και λεβάντα στα μπαλκόνια, τις βεράντες ή τον κήπο. Επίσης μπορείτε να πάρετε τα φύλλα του βασιλικού ή τα άνθη της λεβάντας και να τα τρίψετε στις αρθρώσεις σας. Τρίψτε φύλλα βασιλικού, προσθέστε ξίδι ανακατέψτε και αφήστε το σε ένα μπολάκι δίπλα σας.
• Επίσης μπορείτε να τρίψετε στις αρθρώσεις σας ή να φάτε μπόλικο ωμό σκόρδο. Τα κουνούπια (και όχι μόνο!) το μισούν.
• Αποφύγετε να κυκλοφορείτε τις ώρες που τσιμπάνε τα περισσότερα είδη κουνουπιών, δηλαδή κατά τη δύση του ηλίου, τρεις ώρες μετά τη δύση και κατά το ξημέρωμα. Βέβαια υπάρχουν πολλά είδη που είναι ιδιαίτερα επιθετικά όλες τις ώρες της ημέρας.
• Φορέστε ελαφριά και φαρδιά ρούχα καθώς τα κουνούπια έλκονται από τη ζέστη που προέρχεται από τα θερμόαιμα σώματα. Αποφύγετε τα σκουρόχρωμα χρώματα που παγιδεύουν τη θερμότητα και τα πολύ φωτεινά χρώματα που έλκουν τα φωτοευαίσθητα μάτια τους.
• Κάνετε συχνά ντους για να απομακρύνετε τον ιδρώτα, αλλά αποφύγετε αρωματισμένα προϊόντα καθαρισμού και περιποίησης σώματος. Αν και για άγνωστους λόγους, τα κουνούπια έλκονται από τα αρωματικά συστατικά που χρησιμοποιούνται στα περισσότερα σαμπουάν, λοσιόν και κολόνιες.

Φυσικοί τρόποι αντιμετώπισης των τσιμπημάτων των κουνουπιών

Το σίγουρο είναι πως ότι και να κάνετε δεν μπορείτε να αποφύγετε τελείως τα τσιμπήματα των κουνουπιών, απλά μπορείτε τουλάχιστον να τα μειώσετε. Ακολουθούν μερικές συμβουλές για φυσικούς τρόπους αντιμετώπισης των τσιμπημάτων:

• Αναμίξτε μαγειρική σόδα με λίγο νερό ώστε να γίνει σαν μία κολλώδης κρέμα και αλλείψτε την επάνω στο τσίμπημα.
• Τρίψτε φύλλα φρέσκιας μαντζουράνας ή βασιλικού πάνω στα τσιμπήματα.

Προσοχή μην ξύνεστε γιατί μπορεί να μολυνθεί η περιοχή του τσιμπήματο