DNΑ ή πιρούνι: Ποιος είναι ο ένοχος για την παχυσαρκία;

Γεννιόμαστε ή γινόμαστε παχύσαρκοι; Σε τι βαθμό ευθύνονται τα γονίδιά μας για το βάρος μας και ποια είναι η επίδραση του περιβάλλοντος στον δείκτη της ζυγαριάς;

Περιγράφοντας τον προσωπικό της αγώνα να απαλλαγεί από τα κιλά της εφηβείας, τον ρόλο της μητέρας της αλλά και του σχολικού κυλικείου στη μάχη της με τη ζυγαριά, η κ. Αιμιλία Παπακωνσταντίνου, λέκτορας Διατροφής και Μεταβολισμού, κέρδισε ένα από τα πιο θερμά χειροκροτήματα στο πρόσφατο TedMedLive που διεξήχθη στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση. Με θέμα την παγκόσμια επιδημία της παχυσαρκίας και τίτλο «Η μάχη της παχυσαρκίας: Ποιος ευθύνεται;», η ομιλία της ελληνίδας ειδικού κέρδισε τις εντυπώσεις στο πλαίσιο της διοργάνωσης, κατά τη διάρκεια της οποίας φιλοξενήθηκαν ολιγόλεπτες ομιλίες διακεκριμένων ελλήνων και ξένων ειδικών με στόχο να διευρυνθούν οι ορίζοντές μας στον χώρο της υγείας. Εμείς μιλήσαμε με την κ. Παπακωνσταντίνου, με τη βοήθεια της οποίας σας εκθέτουμε όλα τα τελευταία στοιχεία για τους παράγοντες που επηρεάζουν το βάρος μας.

Γονίδια ή περιβάλλον;

Όλοι έχουμε κάποιον φίλο που τρώει τα πάντα αλλά δεν παχαίνει, ενώ από την άλλη μεριά γνωρίζουμε ανθρώπους που τρώνε ελάχιστα παραπάνω και ισχυρίζονται ότι αμέσως παίρνουν βάρος. Αυτές οι διαφορές, όπως εξηγεί η κ. Παπακωνσταντίνου, οφείλονται στα γονίδια. Δεν έχουμε γεννηθεί όλοι ίσοι. Το γενετικό υλικό που μας κληροδότησαν οι γονείς μας επηρεάζει το βάρος μας.
Σύμφωνα μάλιστα με πρόσφατες μελέτες, τα γονίδια ευθύνονται κατά 30% για την παχυσαρκία. Υπάρχουν ορισμένοι άνθρωποι, λοιπόν, με πιο ισχυρή προδιάθεση να παχύνουν, έστω και κάνοντας μικρές παρασπονδίες, γι’ αυτό και μόλις φάνε λίγο παραπάνω βλέπουν τον δείκτη της ζυγαριάς τους να μετακινείται προς τα δεξιά.
Ευθύνονται, όμως, μόνο τα γονίδια για το γεγονός ότι στην Ελλάδα επτά στους δέκα άνδρες, μία στις δύο γυναίκες και δύο στα πέντε παιδιά είναι υπέρβαροι ή παχύσαρκοι;
H απάντηση είναι «όχι». Το υπόλοιπο 70% του βάρους μας καθορίζεται από το περιβάλλον, έναν όρο που περιλαμβάνει πολλές διαφορετικές παραμέτρους, οι οποίες μπορούν να διαταράξουν την ισορροπία μεταξύ των θερμίδων που προσλαμβάνουμε και εκείνων που καίμε (το ενεργειακό μας ισοζύγιο). Όλοι πλέον γνωρίζουμε ότι όταν τρώμε παραπάνω από όσο καίει ο οργανισμός μας, θα πάρουμε βάρος, όταν τρώμε λιγότερο, θα αδυνατίσουμε, ενώ όταν προσλαμβάνουμε τόσες θερμίδες όσες καίμε, θα παραμείνουμε στα κιλά μας. Η ισορροπία αυτή, ωστόσο, μπορεί να διαταραχθεί από πολλούς λόγους, που επηρεάζουν καθοριστικά το τι και το πόσο βάζουμε στο πιάτο μας.

Zoom στο οικογενειακό τραπέζι
Το οικογενειακό τραπέζι βρίσκεται πλέον στη βάση της νέας διατροφικής πυραμίδας, σε μια προσπάθεια να καταδειχθεί η μεγάλη σημασία τού να τρώει όλη η οικογένεια μαζί, τονίζει η κ. Αιμιλία Παπακωνσταντίνου. Το παραδοσιακό οικογενειακό τραπέζι μάς βοηθά σημαντικά να τρώμε ισορροπημένα και να προσέχουμε το βάρος μας. Τα παιδιά που τρώνε στο τραπέζι με τους γονείς τους (στο μέτρο που αυτό είναι δυνατό με τους σημερινούς ρυθμούς ζωής) έχει φανεί ότι αποκτούν καλύτερη αίσθηση της ποσότητας και ως ενήλικοι κάνουν καλύτερες διατροφικές επιλογές, τις οποίες θα μεταφέρουν αργότερα ως γονείς και στα δικά τους παιδιά.

Ποιος χαλάει την ισορροπία
Ο φαύλος κύκλος της συναισθηματικής πείνας Οι περισσότεροι από εμάς ανατρέχουμε, συχνά ασυνείδητα, στις παιδικές μας μνήμες όσον αφορά τα τρόφιμα που καταναλώναμε τότε και νιώθαμε ευχαρίστηση (π.χ. παγωτό, σοκολάτες). Ως ενήλικοι, λοιπόν, όταν είμαστε υπό πίεση, συχνά καταφεύγουμε στα ίδια εκείνα τρόφιμα που σαν παιδιά είχαμε συνδέσει με τη χαρά και την ευεξία, με αποτέλεσμα να χρησιμοποιούμε το φαγητό για να καλύψουμε τα συναισθηματικά μας κενά. Επειδή, όμως, το φαγητό δεν έχει τέτοιες... μαγικές ιδιότητες, τελικά αισθανόμαστε ενοχές για ό,τι φάγαμε. Παρά τις ενοχές, όμως, καταφεύγουμε ξανά στο παρηγορητικό φαγητό και έτσι εμπλεκόμαστε σε έναν φαύλο κύκλο που οδηγεί σε πρόσληψη βάρους. Το «κλειδί» για να σπάσει αυτός ο φαύλος κύκλος είναι να αναγνωρίσουμε κάτω από ποιες συναισθηματικές καταστάσεις καταφεύγουμε στο παρηγορητικό φαγητό και να απασχοληθούμε με κάποια άλλη δραστηριότητα εκείνη την ώρα, ώστε να αποσπάσουμε την προσοχή μας.
Οι προσφορές σε καιρό κρίσης Τα μεγάλα μεγέθη σε πιο οικονομική τιμή και οι έξτρα ποσότητες στις μερίδες με χαμηλότερη τιμή μάς παρασύρουν σε κατανάλωση μεγαλύτερης ποσότητας φαγητού από όση χρειαζόμαστε, με το σκεπτικό ότι εξοικονομούμε χρήματα. Ο ένοχος στην περίπτωση αυτή δεν είναι το τρόφιμο που επιλέγουμε, αλλά το γεγονός ότι αυξάνεται υπερβολικά η συχνότητα και η ποσότητα που το καταναλώνουμε.
Το μέγεθος της μερίδας Οι έρευνες δείχνουν ότι είτε βάλουμε μια ικανοποιητική ποσότητα στο πιάτο μας είτε μια πιο μεγάλη είτε μια ακόμη μεγαλύτερη, θα αδειάσουμε το πιάτο μας και θα αισθανθούμε εξίσου χορτάτοι σε όλες τις περιπτώσεις. Είναι ενδιαφέρον ότι σε σχετική έρευνα που δημοσιεύτηκε στην επιστημονική επιθεώρηση «American Journal of Clinical Nutrition» οι συμμετέχοντες, οι οποίοι είχαν σερβιριστεί τρία διαφορετικά μεγέθη μερίδων, απάντησαν ότι ένιωθαν το ίδιο χορτάτοι παρότι είχαν καταναλώσει διαφορετικές ποσότητες. Επομένως, καθίσταται σαφές ότι το μεγάλο μέγεθος της μερίδας μάς παρασύρει σε υπερφαγία.
Η λάθος εκτίμηση για την άσκηση «Έχω δοκιμάσει τα πάντα, έχω δει πολλούς διαιτολόγους, έχω κάνει όλες τις δίαιτες, αλλά δεν χάνω με τίποτα». Πρόκειται για μια δήλωση που συνήθως προέρχεται από υπέρβαρους ανθρώπους και προκαλεί απορία. Σε μια προσπάθεια να εξιχνιάσουν το μυστήριο, αμερικανοί ερευνητές παρακολούθησαν στενά κάθε κίνηση και κάθε... μπουκιά μιας ομάδας παχύσαρκων και δημοσίευσαν τα αποτελέσματά τους στο επιστημονικό έντυπο «New England Journal of Medicine». Παρατήρησαν, λοιπόν, ότι οι παχουλοί υποτιμούν κατά 50% την ποσότητα που καταναλώνουν και υπερεκτιμούν κατά 50% τη σωματική τους δραστηριότητα. Θεωρούν, δηλαδή, ότι τρώνε κατά 50% λιγότερο, αλλά και ότι ασκούνται κατά 50% περισσότερο.
Ο σύγχρονος τρόπος ζωής Η εξέλιξη της τεχνολογίας, αλλά και τα βάρβαρα ωράρια της καθημερινότητάς μας, μας έχουν καθηλώσει σε μια καρέκλα και μας κρατούν σε ακινησία στον καναπέ ή το αυτοκίνητο. Σύμφωνα με τα τελευταία δεδομένα, έχει αυξηθεί κατά 8% ο χρόνος που καθόμαστε. Αυτό σημαίνει ότι δεν κάνουμε πλέον μικρές κινήσεις μέσα στο σπίτι ή ακόμη και στο γραφείο, με αποτέλεσμα να έχουν μειωθεί και οι καύσεις που κάνουμε. Μάλιστα, έχει υπολογιστεί ότι καθημερινά διανύουμε 400 μέτρα λιγότερο, γεγονός που σε ετήσια βάση σημαίνει ότι περπατάμε 146 χιλιόμετρα λιγότερο.

Φταίει η μαμά;
Οι γονείς κληροδοτούν το DNA τους στα παιδιά τους, οπότε έως έναν βαθμό τυχόν προδιάθεση για την παχυσαρκία του παιδιού μπορεί να οφείλεται στα «ένοχα» γονίδια των γονιών. Πέρα από την κληρονομικότητα, όμως, οι γονείς επηρεάζουν τις διατροφικές συνήθειες των παιδιών τους και με τη συμπεριφορά τους. Όταν λόγου χάρη τρώμε γρήγορα, χωρίς να απολαμβάνουμε το φαγητό, μπροστά στην τηλεόραση, ουσιαστικά δίνουμε ένα κακό παράδειγμα στο παιδί, το οποίο θα μας μιμηθεί.
Ειδικότερα, ο ρόλος της μητέρας όσον αφορά τη διατροφική διαπαιδαγώγηση του παιδιού θεωρείται καθοριστικός. Ελληνικές μελέτες έχουν δείξει ότι η μητέρα μπορεί να έχει διαστρεβλωμένη αντίληψη για το βάρος του παιδιού της σε ποσοστό που φτάνει το 40%.
Με απλά λόγια, είναι πιθανό να μη «βλέπει» ότι είναι υπέρβαρο ή παχύσαρκο και ως εκ τούτου να μη ζητάει και βοήθεια από κάποιον ειδικό για την αντιμετώπιση του προβλήματος, ούτε να τροποποιεί ανάλογα τη διατροφή της οικογένειας. Ακόμη και το επάγγελμα της μητέρας παίζει ρόλο στο βάρος του παιδιού, σύμφωνα με την ελληνική μελέτη «Greco», που έγινε από το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Σύμφωνα με τη μελέτη, οι ιδιωτικές υπάλληλοι μειονεκτούν συγκριτικά με τις δημόσιες υπαλλήλους και τις νοικοκυρές, οι οποίες αφιερώνουν περισσότερο χρόνο και φροντίδα στη διατροφή του παιδιού τους. Επιπλέον, σύμφωνα με μελέτη από το Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, στην ελληνική οικογένεια ακόμη και ο ρόλος της γιαγιάς είναι καθοριστικός για το πρόβλημα της παιδικής παχυσαρκίας.

Χρήσιμες συμβουλές

Φροντίζουμε να τρώμε τουλάχιστον τρία γεύματα την ημέρα και δεν παραλείπουμε το πρωινό, το οποίο μας χαρίζει μεγάλη ζωτικότητα.
Καλό είναι να προγραμματίζουμε από το Σαββατοκύριακο τα γεύματα της εβδομάδας, ιδιαίτερα όταν μαγειρεύουμε και για τα παιδιά, γεγονός που καθιστά τη διατροφή όλης της οικογένειας πιο ισορροπημένη, αλλά και πιο οικονομική.
Δεν υπάρχουν απαγορευμένα τρόφιμα. To «κλειδί» είναι η συχνότητα κατανάλωσης των τροφίμων, καθώς και το μοίρασμα της ποσότητας στη διάρκεια της ημέρας.


ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΤΗΝ κ. ΑΙΜΙΛΙΑ ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ, λέκτορα Διατροφής και Μεταβολισμού-Μονάδα Διατροφής του Ανθρώπου στο τμήμα Επιστήμης και Τεχνολογίας Τροφίμων του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών.

http://www.vita.gr