Γιατί τα βιβλία μυρίζουν τόσο ωραία;

Υπάρχει κάτι ιδιαίτερο με τα βιβλία. Όταν το παίρνουμε για πρώτη φορά στα χέρια μας ίσως το πρώτο πράγμα που κάνουμε αντανακλαστικά είναι να το ανοίξουμε και να μυρίσουμε τις σελίδες του. Κάθε βιβλίο αναδύει ένα ιδιαίτερο άρωμα, το οποίο σύμφωνα με τους συντηρητές μπορεί να «πει» πολλά για την ιστορία του βιβλίου, για το πώς, πότε και πού ήταν φυλαγμένο.

Γιατί μυρίζουν τα βιβλία;
Τα βιβλία απελευθερώνουν μικρές ποσότητες πτητικών οργανικών ενώσεων (ή VOC's) στον αέρα. Οι μύτες μας λαμβάνουν αυτές τις χημικές ενώσεις και ο εγκέφαλός μας τις ερμηνεύει ως μυρωδιές.

Παλιά βιβλία
Το χαρτί περιέχει κυτταρίνη και μικρότερες ποσότητες λιγνίνης. Ένα εκλεκτό χαρτί περιέχει λιγότερη λιγνίνη από τα φθηνότερα, όπως είναι το χαρτί που χρησιμοποιείται στις εφημερίδες. Στα δέντρα, η λιγνίνη δεσμεύει τις ίνες κυτταρίνης μεταξύ τους, διατηρώντας το ξύλο σκληρό. Επίσης, η λιγνίνη δίνει το κίτρινο χρώμα στα παλιά βιβλία, καθώς οξειδώνεται με το πέρασμα του χρόνου και διασπάται σε οξέα, τα οποία με τη σειρά τους διασπούν την κυτταρίνη. Στα σύγχρονα χαρτιά υψηλής ποιότητας απομακρύνεται η λιγνίνη με χημική επεξεργασία, αλλά και πάλι μπορεί να συμβεί καταστροφή της κυτταρίνης στο χαρτί λόγω της παρουσίας οξέων στο περιβάλλον, αλλά με πολύ πιο αργό ρυθμό.


Η χημική διάσπαση των ενώσεων του χαρτιού οδηγεί στην παραγωγή του αρώματος του παλιού βιβλίου.
Ορισμένες χημικές ουσίες που είναι υπεύθυνες για την γλυκιά μυρωδιά του παλιού χαρτιού είναι:

• η βενζαλδεΰδη προσθέτει ένα άρωμα που μοιάζει με αμύγδαλο
• η βανιλίνη προσθέτει ένα άρωμα που μοιάζει με βανίλια
• το αιθυλοβενζόλιο και το τολουόλιο προσδίδουν γλυκές οσμές
• η 2-αιθυλο εξανόλη δίνει μια ελαφριά «λουλουδάτη» νότα

Από τις αντιδράσεις αυτές παράγονται επίσης ορισμένες αλδεΰδες και αλκοόλες που συμβάλουν και αυτές σε μικρό βαθμό. Αυτές οι πτητικές ενώσεις προκύπτουν από όξινη υδρόλυση και με το πέρασμα του χρόνου, μέσα από χημικές αντιδράσεις, δίνουν αυτό το τελικό ιδιαίτερο άρωμα.

Η φουρφουράλη μπορεί επίσης να προσδιορίσει την ηλικία του βιβλίου, καθώς τα βιβλία που εκδόθηκαν μετά τα μέσα του 1800 εκπέμπουν όλο και περισσότερη φουρφουράλη σε αντίθεση με τα παλαιότερα βιβλία που αποτελούνταν από βαμβάκι ή λινό χαρτί. Η μυρωδιά επηρεάζεται επίσης και από το μέρος που έχει φυλαχτεί, αν ήταν σε υγρό ή ξηρό περιβάλλον.

Καινούρια βιβλία
Ποιος δεν απολαμβάνει να ξεφυλλίζει τις σελίδες ενός καινούργιου βιβλίου και να εισπνέει το ιδιαίτερο άρωμα του χαρτιού με το φρεσκοτυπωμένο μελάνι;

Αν και είναι δύσκολο να προσδιορίσουμε ακριβώς το άρωμα των καινούριων βιβλίων γιατί κυριολεκτικά υπάρχουν εκατοντάδες ενώσεις που χρησιμοποιούνται, θα μπορούσαμε να πούμε ότι το μεγαλύτερο μέρος της μυρωδιάς των καινούργιων βιβλίων οφείλεται σε τρεις παράγοντες:

• στο χαρτί και τα χημικά που χρησιμοποιούνται στην κατασκευή του
• στο μελάνι που χρησιμοποιείται για την εκτύπωση του βιβλίου και
• στις κόλλες που χρησιμοποιούνται κατά τη βιβλιοδεσία.

Αν κοιτάξουμε τη μυρωδιά του ίδιου του χαρτιού, θα διαπιστώσουμε ότι χρησιμοποιούνται πολλές χημικές ουσίες στα στάδια παραγωγής του. Μεγάλες ποσότητες χαρτιού κατασκευάζονται από πολτό ξύλου, αν και μπορούν επίσης να κατασκευαστούν από βαμβάκι και κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα. Χημικές ουσίες όπως το υδροξείδιο του νατρίου, γνωστό και ως «καυστική σόδα», αυξάνουν το pH και διογκώνουν τις ίνες του πολτού. Οι ίνες στη συνέχεια λευκαίνονται με διάφορα άλλα χημικά, συμπεριλαμβανομένου του υπεροξειδίου του υδρογόνου. Στη συνέχεια, αναμιγνύονται με νερό που περιέχει πρόσθετα, όπως το AKD (διμερές αλκυλενοκτενίου) που κάνει το χαρτί πιο ανθεκτικό στο νερό. Μερικές από αυτές τις χημικές ουσίες, μέσω των αντιδράσεών τους ή με άλλο τρόπο, συμβάλουν στην απελευθέρωση πτητικών οργανικών ενώσεων στον αέρα.

Υπάρχουν κυριολεκτικά εκατοντάδες ενώσεις που χρησιμοποιούνται για την κατασκευή βιβλίων. Επιπλέον, οι χημικές ουσίες ποικίλλουν από βιβλίο σε βιβλίο, αυτό σημαίνει ότι κάθε βιβλίο έχει και το δικό του άρωμα. Επομένως, είναι δύσκολο να αποδώσουμε το άρωμα σε μια μικρή λίστα χημικών ουσιών. Μελλοντικές μελέτες ελπίζουμε να βοηθήσουν περισσότερο στον προσδιορισμό του αγαπημένου μας αρώματος.


Πηγές:
Bembibre, C., & Strlič, M. (2017). Smell of heritage: a framework for the identification, analysis and archival of historic odours. Heritage Science, 5(1), 2.
Dhrubo Jyoti Sen. CHEMISTRY PLAYS NOSTALGIA BEHIND THE AROMA OF BOOKS. ejpmr.com
The Pulp and Paper Making Processes. princeton.edu
Lattuati-Derieux, A., Bonnassies-Termes, S., & Lavédrine, B. (2006). Characterisation of compounds emitted during natural and artificial ageing of a book. Use of headspace-solid-phase microextraction/gas chromatography/mass spectrometry. Journal of cultural heritage, 7(2), 123-133.
Clark, A. J., Calvillo, J. L., Roosa, M. S., Green, D. B., & Ganske, J. A. (2011). Degradation product emission from historic and modern books by headspace SPME/GC–MS: evaluation of lipid oxidation and cellulose hydrolysis. Analytical and bioanalytical chemistry, 399(10), 3589-3600.
Strlič, M., Thomas, J., Trafela, T., Cséfalvayová, L., Kralj Cigić, I., Kolar, J., & Cassar, M. (2009). Material degradomics: on the smell of old books. Analytical Chemistry, 81(20), 8617-8622.--Πηγή: Βιοχημικός. https://bioximikos.gr/topics/biochemistry-molecular-biology/528-giati-ta-vivlia-myrizoun-toso-oraia

https://bioximikos.gr/topics/biochemistry-molecular-biology/528-giati-ta-vivlia-myrizoun-toso-oraia